PROF. VINAYAK SALUNKHE

Fight with Corona, Friendship with Books/ dr. Vinayak salunkhe/ vachankatta

ही शहरांची भयानक शांतता काहीतरी सांगत आहे, हे होणारच होतं..किंवा व्हायलाच पाहिजे होतं..! आपण पाहत आहोत गेल्या काही दिवसात, आठवड्यात, महिन्यात गोष्टी कशा पद्धतीने बदलत गेल्या. सर्व जगातील धर्माची देवळे बंद झाली, शाळा, कॉलेज, विद्यापीठ ओस पडली, हॉटेल, मॉल, सिनेमागृह रिकामी आहेत. आज रस्त्यावर शुकशुकाट आहे. आज आपल्या बाहेर जाण्यावर बंदी आहे. हळूहळू स्लो डाऊन होत होत आज पूर्ण जग कम्प्लीट क्लोज डाऊन आहे. कुणी घातली ही बंदी? का सगळ्या सिस्टीम बंद झाल्या? का हे जग बंद पडलं? विज्ञान तंत्रज्ञान विकासाचा एवढा गर्व असणाऱ्या माणसाला एका छोट्याशा विषाणूने घरात बसायला लावले. नक्कीच विचार करण्यासारखी गोष्ट आहे. असंख्य प्रक्रिया करून जेव्हा कॅम्पुटर वर लोड येतो आणि कॅम्पुटर हँग होतो, पुढच्या प्रक्रिया करण्यासाठी असमर्थ असतो तेव्हा शटडाऊन करण्याशिवाय किंवा रिसेट करण्याशिवाय पर्याय नसतो, त्याचप्रमाणे आज मानवी जग शट डाऊन झालं आहे. जणु काही निसर्गानं रिसेट बटन दाबलं आहे. कॅम्पुटर मध्ये जेव्हा व्हायरस घुसतो तेव्हा अँटिव्हायरस त्या व्हायरसला शोधून त्याची सिस्टीम आणि कार्य बंद पाडून त्याला आयसोलेट करून, त्याला डिलीट करण्याची प्रक्रिया सुरु करते. माणूस नावाच्या व्हायरस ने जगात थैमान घातलं आहे. म्हणूनच या कोरोना नावाच्या अँटिव्हायरस ने काम सुरू केले आहे. कोण म्हणते हे जगावरचे संकट आहे. पण मी तर म्हणेन हे फक्त मानव जातीवरचे संकट आहे. कोरोना व्हायरस च्या भीतीने आज आपण स्वतःला कोंडून घेतले आहे. नाईलाजाने का होईना पण आज आपण स्वतःला आणि आपल्या कुटुंबाला वेळ देत आहोत. खेडेगाव आज आपल्याला महत्त्वाचं वाटू लागलं आहे. जुन्या परंपरा, मूल्ये, साधी राहणी, old values आपल्याला महत्त्वाच्या वाटू लागले आहेत. सहजीवनाची संकल्पना आज आपल्याला पटू लागली आहे. कालपर्यंत सात ते आठ अब्ज माणसांनी पृथ्वीच्या बऱ्याचशा भागावर कब्जा केला होता, मिळेल त्या नैसर्गिक संसाधनाचा हवा तसा उपयोग तो करत होता, तो हे ही विसरून गेला होता की इतर प्राण्यांच्या सारखाच तोही एक प्राणी आहे आणि हा सर्व निसर्ग आणि अधिवास तो इतर असंख्य पशु पक्षांसोबत शेअर करीत आहे. या निसर्गावर बाकीच्या प्राण्यांचा पशूंचा तितकाच हक्क आहे जेवढा त्याचा आहे पण त्याच्या बुद्धीच्या बळावर तो त्या मुक्या पशुपक्ष्यांचा अधिवास देखील हिरावून घेत होता. यामुळे असंख्य प्रजाती विलुप्त झाल्या, जंगले साफ झाली, अनेक निसर्ग विघातक गोष्टींना माणसाने जन्म दिला. आणि आता त्याचा इतका भार निसर्गाला सोसवेना तेव्हा निसर्गानं हे रीसेट बटन दाबलं. संपूर्ण जगात आज शांतता आहे कारण माणूस नावाचा प्राणी आज घरात बंद आहे. आज हवा जरा शुद्ध आहे कारण रस्त्यावरच्या गाड्या बंद आहेत. आज नद्यांतील पाणी पण स्वच्छ आणि नितळ दिसते आकाश किती दिवसांनी स्पष्ट दिसू लागले कारण उद्योग सारे बंद आहेत. आणि प्राणी पक्षी मुक्तपणे वावरत आहेत कारण माणसांनी त्यांची व्यापलेली जागा आज त्यांना परत मिळाली आहे. मी आज ह्या मुद्द्यावर थोडं फोकस करतो तो म्हणजे सहजीवन (co-existence) परस्परावलंबन. कोरोना च्या धास्तीने जेव्हा मानव त्यांने व्यापलेल्या जागा सोडून घरात बंद झाला तेव्हा निसर्ग त्याची जागा घ्यायला पुन्हा आला आहे. इटलीच्या आणि मुंबईच्या किनाऱ्यावर डॉल्फिन पुन्हा परतले आहेत तिथे अनुपस्थित असलेल्या मासेमारी यांत्रिक नौकांचे आभार. नागपूरच्या महामार्गावर अनेक नाग आणि सरपटणारे प्राणी दिसले तिथे अनुपस्थित असलेल्या वाहनांचे आभार. व्हेनिस मधील कालव्यांच्या मध्ये राजहंस पुन्हा दिसू लागलेत, तिथे अनुपस्थित असलेल्या बोटींचे व पर्यटकांचे आभार. सिंगापूर मधील ऑटास मुक्तपणे फिरताना आढळत आहेत, तिथे अनुपस्थित असलेल्या पर्यटकांचे आभार इजराइल च्या विमानतळावरही धावपट्टीवर अनेक ईजिप्शियन बदकांच्या जोड्या मुक्तपणे भीती विरहित वावरत आहेत, तिथे अनुपस्थित असलेल्या विमानांचे आभार. नासा ने नुकताच गेल्या महिन्यातील अनेक प्रगत देशातील हवेचा प्रदूषणाचा रिपोर्ट जाहीर केला ज्यामध्ये या महिन्यातील स्थिती आणि मागील महिन्याची स्थिती याची तुलना आहे. त्यामध्ये हे समोर आले की कार्बन डायऑक्साइड नायट्रोजन डायॉक्साईड यांचे प्रमाण अत्यंत कमी होऊन मिनिमम लेवल वर आहे, आणि जागतिक हवेची गुणवत्ता सुधारत आहे. उद्योग बंद असल्यामुळे मानवी क्रिया मंदावल्यामुळे कचरा निर्मितीचे प्रमाण देखील फार कमी झालं आहे समुद्रात पडणाऱ्या कचऱ्याचे देखील प्रमाण या महिन्यात कमी झालं आहे. हे सगळे आपल्याला दाखवत आहे की कसं माणसाने निसर्गावर अतिक्रमण केलं होतं किंवा आहे. दुसर्‍या प्राण्यांच्या अधिवासात शिरून आपण तिथली जैवविविधता संपुष्टात आणली, तिथल्या नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा अति वापर केला, आणि प्राण्यांची शिकार केली त्यांना नष्ट केलं, आपल्या पृथ्वीचे मालक नाही आहोत आपणही पृथ्वी हा अधिवास इतर प्राण्यांच्या सोबत शेअर करीत असतो हा को -एक्झीस्टन्स हे सहजीवन आहे. आपण परस्पर अवलंबित आहोत. आपण पृथ्वीचे विश्वस्त आहोत. प्रत्येक वादळ नुकसान करण्यासाठीच येत नसतं बऱ्याच वेळेला आकाश निरभ्र करण्यासाठी पण ते येत असत जेणेकरून आपल्याला आपल्या चुका स्पष्ट दिसाव्यात. आज पर्यंत आपण निसर्गाची जागा अतिक्रमण करून हिरावून घेत होतो, येत्या चाळीस वर्षात आपली लोकसंख्या दुपटीने तिपटीने वाढेल पंचवीस ते तीस अब्ज लोक जगण्यासाठी धडपडत असतील त्यांचा निसर्गावरचा भार अकल्पित आहे, माणसाची लोकसंख्या माणसानेच कमी नाही केली किंवा त्याच्यावर योग्य नियंत्रण ठेवलं नाही तर निसर्ग त्याचे मार्ग अवलंब करेल. हे कोरोनाचे संकट आपल्याला धडा देण्यासाठी आले आहे, वेळीच आपण धडा नाही घेतला आणि सुधारलो नाही तर निसर्ग आपल्याला कायमचा धडा शिकवणार. ज्याला आपण आज व्हायरस म्हणतोय तो कदाचित निसर्गाचा अँटिव्हायरस असू शकतो. प्रा. विनायक साळुंखे , सहाय्य्क प्राध्यापक, पर्यावरणशास्त्र विभाग, पु. अ. हो. सोलापूर विद्यापीठ. संस्थापक, ग्लोबल युथ फॉर एन्व्हार्नमेंट अँड सस्टेनेबिलिटी

विनायक साळुंखे यांची अमेरिका येथे होणाऱ्या आंतरराष्ट्रीय युवा नेतृत्व परिषदेसाठी भारतातून निवड. अमेरिकेतील 'मिरॅकल कॉर्नर्स ऑफ द वर्ल्ड' या आंतरराष्ट्रीय संस्थेद्वारे आयोजित 'यंग लिडर्स ऍक्सेस प्रोग्राम' साठी जगभरातील 50 युवक निवडण्यात आले आहेत, त्यामध्ये भारतामधून "विनायक साळुंखे" यांची निवड झाली आहे. ग्रामीण भागातील हा तरुण आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ग्रामीण तरुणांचे प्रश्न घेऊन जाणार आहे, "ग्रामीण भागातील युवकांना संधी मिळाली तर ते जागतिक स्तरावर आपल्या कर्तृत्वाचा ठसा उमटवू शकतात हे या निमित्ताने पुन्हा एकदा सिद्ध झाले आहे. सांगली जिल्ह्यातील वाळवा तालुक्यातील मिरजवाडी या छोट्याशा खेड्याचे ते रहिवासी आहेत. 24 जुलै ते 2 ऑगस्ट 2018 दरम्यान अमेरिकेत न्यूयॉर्क युनिव्हर्सिटी, न्यूयॉर्क येथे ही परिषद पार पडणार आहे. समाजात सकारात्मक बदल घडवण्यासाठी कार्यरत असणाऱ्या जगभरातील युवकांना आंतरराष्ट्रीय स्तरावर युवा नेतृत्व विकसित करण्यासाठी ही संस्था संधी उपलब्ध करून देत असते. इथे अमेरिकेतील तसेच जगभरातील विविध क्षेत्रातील नामांकित व्यक्ती या तरुणांना मार्गदर्शन करीत असतात, जगाच्या कानाकोपऱ्यातून आलेल्या तरुणांच्या विचार आणि कल्पनांच्या देवाण घेवाणीतून प्रत्येकाला आपल्या समाजात असणाऱ्या समस्या सोडवण्यासाठी आराखडा तयार करायचा असतो. मिरजवाडी या छोटयाशा खेड्यातील शेतकरी कुटुंबातून आलेल्या विनायक साळुंखे यांनी पर्यावरणशास्त्र या विषयांत उच्च शिक्षण घेतले आहे, याच विषयांत ते पहिल्याच प्रयत्नात सेट उत्तीर्ण झाले आहेत, ते वयाच्या 18 व्या वर्षांपासून अनेक सामाजिक संस्थासोबत जोडले जाऊन विविध सामाजिक कार्यात आपलं योगदान देत आहेत. नेहरू युवा केंद्र संगठन, सांगली यांचे मार्फत त्यांनी वाळवा तालुकासाठी 'नॅशनल युथ कॉप' म्हणून काम केले आहे. दोन वर्षांपूर्वी त्यांची 'मुख्यमंत्री ग्रामविकास फेलो' म्हणुन निवड झाली होती, तसेच 'युवक बिरादरी, भारत' या संस्थेमार्फत आयोजित 'युवा भूषण' या पुरस्काराचे ते 2017 चे विजेते आहेत. ग्रामीण तरुणांच्या समोरील बेरोजगारी या समस्येवर विनायक तेथे चर्चा करणार आहेत. शाश्वत विकासाची उद्दिष्टे गाठण्यासाठी सक्षम तरुणच महत्वाचे योगदान देऊ शकतील त्यासाठी त्यांना रोजगारक्षम बनवण्यासाठी त्यांना कौशल्य विकसित करावी लागतील, तसेच त्यांच्यातील नवकल्पनांना बळ देऊन उद्योजकतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी प्रयत्न करावा लागणार आहे, असं विनायक यांचं मत आहे. विनायक यांना त्यांच्या सर्व शिक्षक, प्राध्यापक तसेच वरिष्ठ अधिकारी मित्र यांचे मार्गदर्शन लाभत आहे.

कोल्हापूर येथील शिरोली MIDC मध्ये झंवर उद्योग समुहात सेफ्टी विक साजरा करण्यात येत आहे. त्यानिमित्ताने आज मला प्रमुख पाहुणे म्हणून उपस्थित राहायचे भाग्य लाभले, यावेळी मी सुरक्षितता आणि पर्यावरण संवर्धन या विषयावर जनजागृतीसाठी उपस्थित असणाऱ्या कंपनीच्या सर्व जेष्ठ कर्मचारी वर्ग व आयोजकांसोबत संवाद साधला. अतिशय उत्तम प्रकारे कार्यक्रम पार पडला, सर्व आयोजकांनी सहकार्य केले आणि मला ही संधी उपलब्ध करून दिली त्याबद्दल त्यांचे खुप खुप आभार 🙏

पर्यावरण

This is an introductory video for award ceremony of young icons of sane guruji rashtriya smarak, Mangaon Raigad Maharashtra India. Vinayak Salunkhe (envinayak.com) is young leader from Sangli district and he was attended #yuva_chawani in 2017 From where he got inspired and motivated, since then he is thriving his career and persuit of life. Currently he is engaged in higher education sector and Climate action activities. To know more him please visit www.envinayak.com Follow @envinayak